کم خونی یا در اصطلاح پزشکی آنمی (Anemia) کاهش تعداد گلبولهای قرمز است که باعث اختلال در روند اکسیژن رسانی به بافتهای بدن میشود.
کم خونی چیست؟
کم خونی یا در اصطلاح پزشکی آنمی (Anemia) کاهش تعداد گلبولهای قرمز است که باعث اختلال در روند اکسیژن رسانی به بافتهای بدن میشود. گلبولهای قرمز دارای پروتئینی به نام هموگلوبین هستند. وظیفه هموگلوبین، حمل اکسیژن و انتقال آن به بافتهای بدن می‌باشد. زمانی که فرد از کم خونی رنج میبرد، این به آن معناست که مقدار هموگلوبین در گلبولهای قرمز کاهش یافته و بافتهای بدن دچار کمبود اکسیژن میشوند. کم خونی انواع مختلفی داشته که عوامل مختلفی منجر به بروز آن میشود.
انواع کم خونی کدامند؟
بیش از ۴۰۰ نوع کم خونی شناسایی شده است که مهمترین انواع شایع آن کم خونی فقر آهن، تالاسمی، کم خونی داسی شکل، کم خونی آپلاستیک و کم خونی ناشی از فقر ویتامین می‌باشد.
- کم خونی فقر آهن (IDA): شایعترین نوع کم خونی می‌باشد که به دنبال کمبود آهن به وجود می‌آید. در این نوع کم خونی، مقدار هموگلوبین موجود در گلبول قرمز کاهش مییابد. علائم کم خونی فقر آهن در ابتدا نامحسوس بوده تا جائی که در بسیاری موارد فرد متوجه آن نشده ولی به تدریج و با کاهش ذخیره آهن بدن مشکلات جدی برای وی بوجود می‌آید.
- تالاسمی: نوعی کم خونی با منشا ارثی می‌باشد که منجر به کاهش مقدار هموگلوبین در گلبولهای قرمز میشود.
- کم خونی داسی شکل: یک نوع کم خونی با منشا ارثی می‌باشد که به دلیل تغییر شکل گلبولهای قرمز ایجاد میشود. گلبول های قرمز طبیعی به راحتی از عروق خونی عبور میکنند اما گلبولهای قرمز غیر طبیعی داسی شکل در عروق کوچک خونی محبوس شده و روند انتقال اکسیژن به بافتها را مختل میکنند.
- کم خونی آپلاستیک (آپلازی): یک نوع کم خونی حاد و نادر می‌باشد که در آن بدن قادر به تولید گلبولهای قرمز نیست.
- کم خونی ناشی از فقر ویتامین: همانطور که از نام این کم خونی پیداست، این نوع کم خونی در نتیجه کاهش مقادیر عمدتا" ویتامینهای B12 و اسید فولیک به وجود می‌آید.
علل بروز کم خونی چیست؟
با توجه به نوع کم خونی، علل بروز آن در افراد مختلف متفاوت می‌باشد. اما بطور کلی علل کم خونی را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم بندی نمود:
- خونریزی: کم خونی ممکن است در نتیجه خونریزی به وجود بیاید. خونریزی ممکن است ناگهانی و یا در نتیجه آسیب و یا جراحی باشد. در اغلب موارد خونریزی به صورت تدریجی در جریان اختلالات مجاری گوارشی و ادراری به وجود می‌آید. خونریزی های مزمن منجر به کاهش مقدار آهن و در نتیجه بروز کم خونی میشوند.
- ناتوانی بدن در تولید گلبولهای قرمز: کم خونی زمانی روی میدهد که بدن قادر به ساخت گلبولهای قرمز به اندازه کافی نباشد. مواد مغذی زیادی برای تولید گلبولهای قرمز لازم هستند که از مهمترین آنها می‌توان به آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک اشاره کرد.علاوه بر این ترکیبات، مس و هورمون اریتروپویتین منجر به تحریک تولید گلبولهای قرمز میشوند. بدون وجود این مواد، تولید گلبولهای قرمز به اندازه کافی نبوده و یا تغییر شکل داده و قادر به حمل اکسیژن نخواهند بود.
- افزایش تخریب گلبولهای قرمز: نیمه عمر گلبولهای قرمز، 120 روز می‌باشد. اگر که این گلبولها زودتر از موعد مقرر تخریب شوند، مغز استخوان توانائی تولید گلبولهای قرمز را بالا میبرد تا بتواند تخریب زود هنگام را جبران کند. اگر که سرعت تخریب گلبولهای قرمز از سرعت تولید آنها بیشتر باشد، کم خونی به وجود می‌آید.
چه افرادی مستعد کم خونی هستند؟
یکی از گروه های مستعد کم خونی عمدتا زنان و مادران باردار هستند، چرا که این افراد بیش از سایرین به واسطه دوران قاعدگی و زایمان خود، خون از دست می‌دهند. علاوه بر این، وراثت و ژنتیک نیز در افرادی که قبلا در خانواده، بیماران تالاسمی و یا آنمیک داشته اند، می‌تواند این افراد را مستعد کم خونی کند.
- افراد بالای 65 سال
- سابقه خانوادگی
- سابقه ابتلا به بیماری های مزمن مانند سرطان، اختلالات کلیوی، دیابت و…
- ابتلا به برخی بیماری های گوارشی مانند بیماری کرون و سلیاک
- زنان به دلیل قاعدگی و باروری
- کودکان به دلیل سو تغذیه
روش های تشخیص کم خونی چیست؟
اگر شما هم علائم کم خونی را در خود مشاهده می‌کنید، باید حتما به مراکز درمانی مراجعه کنید تا بیماری شما ریشه یابی شده و شدت آن توسط پزشک متخصص مشخص شود. پزشک با انجام برخی معاینات اولیه از جمله مشاهده فیزیکی داخل پلک چشم بنا به صلاحدید خود از روش‌های تشخیص آزمایشگاهی مختلفی برای تشخیص کم خونی استفاده می‌کند.
تشخیص آزمایشگاهی کم خونی چگونه انجام میشود؟
همانطور که در بالا گفته شد یکی از روش‌های تشخیصی مهم که پزشک معالج شما برای شدت و حتی نوع بیماری برای شما توصیه خواهد کرد، آزمایش خون است.
آزمایش خون انواع مختلفی دارد که در هر یک از این آزمایش ها یکی از پارامترهای مرتبط با سلول‌های خون شما مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آزمایش خون (CBC): این تست به تشخیص انواع کم خونی کمک می کند. در این آزمایش علاوه بر تعداد گلبول های قرمز(RBC)، سایر فاکتورهای خونی مانند هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- تستهای اندازه گیری سطح آهن: اگر که یک یا تعدادی از تستهای اندازه گیری سطح آهن، کاهش آهن را نشان دهند این موضوع می‌تواند نشان دهنده کم خونی فقر آهن، تالاسمی و یا انواع دیگری از کم خونیها باشد. این تست ها خود به 3 دسته تقسیم میشوند:
- ترانسفرین: ترانسفرین، پروتئینی است که آهن را در بدن حمل می‌کند. در این تست، سطح ترانسفرین خون اندازهگیری میشود.
- TIBC (ظرفیت اتصال به آهن): این آزمایش توانائی اتصال آهن به ترانسفرین و سایر پروتئینهای خون را نشان میدهد.
- فریتین: این تست نشان میدهد که چه مقدار ذخیره آهن در بدن وجود دارد. کاهش مقدار فریتین به زیر سطح طبیعی نشان دهنده کم خونی فقر آهن می‌باشد.
- آزمایش بررسی نمونه خون محیطی (اسمیر خون محیطی): در این تست، تکنسین آزمایشگاه با استفاده از میکروسکوپ به بررسی اختلالات گلبولهای قرمز و سایر سلول های خونی میپردازد. طبیعی نبودن گلبولهای قرمز می‌تواند تایید کننده انواع کم خونی مانند کم خونی داسی شکل، تالاسمی و یا اختلالات مغز استخوان باشد.
- آزمایش مغز استخوان: از آنجائی که مغز استخوان وظیفه ساخت انواع گلبولهای خونی را بر عهده دارد، این تست نشان دهنده آن است که آیا توانائی مغز استخوان در تولید سلول‌های خونی به حد کفایت می‌باشد و یا خیر. انجام این آزمایش می‌تواند به شناسائی اختلالات مغز استخوان و اختلالات خونی مانند آنمی آپلاستیک کمک کند.
- الکتروفورز هموگلوبین: همان طور که قبلا" گفته شد، هموگلوبین پروتئینی است که می‌تواند اکسیژن را از ریهها به سایر ارگانهای بدن انتقال دهد. انواع مختلفی از هموگلوبین وجود دارد. یکی از مهمترین انواع هموگلوبینهای غیر طبیعی، هموگلوبین S است که در جریان کمخونی داسی شکل به وجود می‌آید. علاوه براین، این تست می‌تواند مقدار هموگلوبین را نیز اندازه گیری کند. افزایش و یا کاهش مقدار هموگلوبین می‌تواند نشان دهنده تالاسمی، کم خونی داسی شکل و سایر انواع اختلالات خونی باشد.
- لاکتات دهیدروژناز (LDH): این تست می‌تواند سطح LDH را در خون اندازه گیری کند. LDH، نقش مهمی در تولید انرژی بدن داشته و تقریبا" در اکثر بافتهای بدن یافت میشود. غیرطبیعی بودن سطح LDH، می‌تواند نشان دهنده بیماری و یا آسیب بافتی باشد که این وضعیت در کم خونی قابل مشاهده است.
- شمارش رتیکولوسیت: رتیکولوسیتها، گلبولهای قرمز نابالغ هستند که در مغز استخوان ساخته شده و به جریان خون فرستاده میشوند. عمر رتیکولوسیتها، 2 روز بوده و بعد از گذشت این مدت به گلبولهای قرمز بالغ تبدیل میشوند. کاهش سطح این گلبولها می‌تواند نشان دهنده کم خونی فقر آهن، کم خونی آپلاستیک و افزایش آن می‌تواند موید سایر انواع کم خونی باشد.
- اندازه گیری سطح ویتامین های گروه B: در این تست ویتامینهای گروه B در خون و ادرار اندازهگیری می شوند. کمبود سطح ویتامینهای گروه B مانند ویتامین B12 و اسید فولیک (B9) برای تشخیص کم خونی ناشی از فقر ویتامین کمک کننده است.
درمان کم خونی چگونه انجام میشود؟
درمان کم خونی به نوع کم خونی و شدت آن بستگی دارد که با توجه به نظر پزشک برای شما تجویز خواهد شد. برخی از انواع خفیف کم خونی به راحتی با رعایت رژیم غذایی و استفاده از مکمل‌های غذایی قابل درمان هستند. اما برخی از انواع شدیدتر آن نیاز به دارو درمانی و حتی تزریق خون دارند.
- کم خونی فقر آهن: درمان عمدتا" به وسیله مکمل‌های غذائی حاوی آهن صورت می‌گیرد.
- تالاسمی: موارد خفیف به درمان نیاز ندارد. اما در موارد شدید، تزریق خون، تجویز مکمل‌های اسید فولیک، برداشت طحال، پیوند مغز استخوان و یا سلول بنیادی (stem cell) کمک کننده است.
- کم خونی داسی شکل: مسکن و مایعات خوراکی و وریدی جهت کاهش درد در کمخونی داسی شکل، تجویز مکمل‌های اسیدفولیک و آنتی بیوتیک در درمان این نوع از کم خونی موثر است. داروهایی از خانواده هیدروکسی اوره برای درمان دردهای شدید در کم خونی داسی شکل استفاده می شود.
- کم خونی آپلاستیک: درمان خاصی برای کمخونی آپلاستیک (آپلازی) وجود ندارد. در موارد شدید، تزریق خون منجر به تحریک تولید گلبول قرمز میشود.
- کم خونی ناشی از فقر ویتامین: درمان در این کم خونی، مانند کم خونی فقر آهن به وسیله مکمل‌های غذائی حاوی اسید فولیک، ویتامین B12 و ویتامین C صورت می‌گیرد.
سخن پایانی
مهمترین نوع کم خونی، فقر آهن می‌باشد که درمان آن با تجویز مکمل‌های آهن توسط پزشک صورت می‌گیرد. در سایر انواع کم خونی نیز با توجه به عامل کم خونی، درمان مناسب توسط پزشک متخصص انجام میشود. امیدواریم این مقاله شما را در شناسایی علائم کم خونی کمک کرده باشد تا با استفاده از آن اقدامات لازم را در زمان بروز علائم انجام دهید.
منابع :
https://medlineplus.gov
https://www.webmd.com
https://www.msdmanuals.com
