تعریف:

آنتی‌بیوتیک به ماده‌ای گفته می شود که یک میکروارگانیسم ( باکتری یا قارچ) تولید می کند و اثر مهار رشد یا کشندگی روی  میکروارگانیسم‌های دیگردارد. اما در کاربرد معمول‌تر این تعریف شامل انواع آنتی‌بیوتیک‌ها ی مصنوعی که منشا طبیعی ندارند مانند سولفونامیدها و کوینولون‌ها نیز می‌شود. گونه‌های مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها از لحاظ ویژگی‌های شیمیایی، فیزیکی، داروشناسی، طیف اثر و مکانیزم عمل با هم بسیار تفاوت دارند. آنتی‌بیوتیک‌ها به دو گروه عمدهٔ آنتی‌بیوتیک‌های باکتریوساید، که باعث کشتن باکتری بیماری‌زا می‌شوند و باکتریواستاتیک، که باعث توقف رشد باکتری ها می‌شوند طبقه‌بندی می‌شوند.

آنتی‌بیوتیک‌های با دامنه وسیع، آن‌هایی هستند که دربرابر گونه‌های مختلف باکتری ها  موثر هستند. مانند تتراسایکلین که دربرابر بسیاری از باکتری‌های گرم مثبت، کلامیدیا، مایکوپلاسما و ریکتزیاها مؤثر است. آنتی‌بیوتیک‌های با دامنه محدود، آن‌هایی هستند که تنها دربرابر یک باکتری یا دامنه بسیار محدودی از باکتری ها فعال می‌باشند؛ مانند وانکومایسین که بیشتر دربرابر کوکسی‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوک‌ها و انتروکوک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کشف پنی سیلین به عنوان  اولین آنتی‌بیوتیکدر  سال ۱۹۲۸ توسط الکساندر فلمینگ انجام شد ، او به‌طور تصادفی  متوجه اثر ضدباکتریایی ماده مترشحه توسط قارچ پنی‌سیلیوم نوتاتوم شد. سپس یکی از همکاران فلمینگ به نام  هاوارد فلوری این ماده را تخلیص کرد و با تجویز آن موفق به درمان عفونت‌ها به روش سیستمیک شد. پس از این کشف، آنتی بیوتیک ها یک به یک در دهه های بعدی قرن بیستم کشف شدند که می توان به انواع تتراسایکلین ها ، استرپتومایسین و سفالوسپورین‌ها. اشاره کرد. به همین علت قرن بیستم را عصر طلایی  آنتی بیوتیک ها نام گذاری کرده اند.

آنتی بیوتیک در ابتدا فقط از مواد استخراج شده از قارچ‌ها یا میکروارگانیسم‌‌های دیگر تهیه می‌شدند. اما پس از شناسایی ساختار آنتی بیوتیک ها توسط شیمیدان‌ها، با ایجاد تغییرات در آن‌ها انواع آنتی بیوتیک های سنتتیک  و نیمه سنتتیک وارد بازار شدند. به طوری که  انواع جدید اثر بخشی و ثبات شیمیایی بیشتری دارند.

شایان ذکر است که  صدها سال قبل از میلاد در بسیاری از فرهنگ‌‌های باستانی از جمله مصریان باستان، یونانیان باستان و چینی‌‌ها از کپک‌‌ها و گیا‌هان برای درمان عفونت‌‌ها استفاده می‌کردند. امروزه برای ما روشن است که کپک ها آنتی بیوتیک تولید می کنند و اثر ضدعفونی کنندگی دارند. البته مواد موثره کپک‌ها توسط هیچ یک از این فرهنگ‌های باستانی متمایز یا جدا نشده بود. کپک‌ها از ترکیبات اصلی بسیاری از داروهای قدیمی نیز به شمار می‌آیند. در صربستان و یونان، یک روش درمانی سنتی برای زخم‌‌ها و عفونت‌‌ها  استفاده از نان کپک زده بود.

روی عامل بیماری اثر داشته باشد بدون اینکه آثار جانبی سمی قابل توجهی  روی میزبان داشته باشد.

باید به حد کافی پایدار باشد به‌طوری‌که بتوان آن را از محیط کشت جدا و برای مدت معقولی ذخیره کرد بدون اینکه اثرش کاهش یابد.

سرعت سم زدایی و دفع دارو از بدن به گونه‌ای باشد که غلظت کافی آنتی بیوتیک  برای مدت معینی در خون پایدار بماند و احتیاجی به دوزهای مکرر نباشد.

دفع آن به حد کافی سریع و کامل باشد و پس از قطع مصرف دارو به‌طور کامل دفع گردد.

مصرف نادرست آنتی بیوتیک‌‌ها یا  Antibiotic misuse

استفاده نادرست از آنتی بیوتیک، که گاهی اوقات سوء مصرف آنتی بیوتیک یا مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک antibiotic abuse or antibiotic overuse) (  نیز گفته می شود، به سوء استفاده یا استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیک ها اشاره دارد که اثرات بالقوه جدی بر سلامتی انسان دارد. یکی از عوامل اصلی در ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی  همین استفاده نادرست از آنتی بیوتیک هاست. ایجاد باکتری های مقاوم به چند دارو، که به طور غیررسمی "سوپر باگ" نامیده می شوند  مانند استافیلوکوک، انتروکوک ،اسینتوباکتر و سودوموناس  در اثر همین رفتارهای نامناسب  و سوئ استفاده در مصرف آتنتی بیوتیک ها تبدیل به باکتری های دارای مقاومت چند گانه ( سوپر باگ ) شده اند که در مواردی  باعث ایجاد عفونت های تهدید کننده حیات می شوند.

موارد استفاده نادرست آنتی بیوتیک ها :

عدم استفاده از آنتی بیوتیک‌‌ها در کل دوره  درمان از مثال های رایج مصرف نادرست آنتی بیوتیک‌‌ها است، معمولاً به این دلیل که بیمار احساس بهبودی می‌کند، مصرف آنتی بیوتیک را قطع می‌کند، این در حالی است که ممکن است باکتری یا عامل عفونی دیگر هنوز در در بدن بیمار به طور کامل از بین نرفته باشد. بنابراین ، این گونه از مصرف نادرست آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند علاوه بر عدم موفقیت در درمان عفونت، منجر به ایجاد مقاومت باکتریایی شود، زیرا با کوتاه شدن دوره مصرف آنتی بیوتیک برخی از باکتری‌ها  در بدن بیمار زنده مانده و تکثیر می یابند.

استفاده از آنتی بیوتیک‌‌ها در شرایط نامناسب یکی دیگر از روش‌‌های رایج سوء مصرف آن‌ها به شمار می‌آید. نمونه‌‌های شایع این امر، استفاده از آنتی بیوتیک ها  برای عفونت‌‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا است.

از موارد سوئ مصرف آنتی بیوتیک ها ، استفاده از آنها در دامداری و کشاورزی است که منجر به ایجاد سویه های مقاوم می شود. در حال حاضر، تخمین زده می‌شود که بیش از 50 درصد از آنتی بیوتیک‌‌های تولید شده در ایالات متحده امریکا برای حیوانات خوراکی (به عنوان مثال مرغ، خوک و گاو) به منظور جلوگیری از ابتلا به بیماری و پیشگیری (بدون داشتن بیماری) مورد استفاده قرار می‌گیرند. همانطور که اشاره شد، استفاده از آنتی بیوتیک‌‌ها در تولید محصولات حیوانی، برای تهیه مواد غذایی با ظهور سویه‌‌های مقاوم به آنتی بیوتیک باکتری‌‌ها از جمله سالمونلا، کامپیلوباکتر ، اشریشیا کلی و انتروکوک  همراه بوده است. تحقیقات در ایالات متحده و اتحادیه اروپا نشان می دهد این باکتری‌های مقاوم باعث ایجاد عفونت‌های مقاوم به آنتی بیوتیک در انسان می‌شوند.

انجمن میکروبیولوژی آمریکا (American Society for Microbiology یا (ASM)، انجمن بهداشت عمومی ‌آمریکا (APHA) و انجمن پزشکی آمریکا (AMA) خواهان محدودیت‌‌های اساسی در استفاده از آنتی بیوتیک‌‌ها در تولید حیوانات خوراکی، از جمله پایان دادن به استفاده‌‌های غیردرمانی از آن‌ها هستند. به عنوان مثال، در سال 2000 سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) استفاده از فلوروکوینولون ها (یک آنتی بیوتیک با طیف گسترده) در تولید مرغ را لغو کرد، زیرا شواهد قابل توجهی نشان داده است که ارتباط معناداری بین ظهور کامپیلوباکتر مقاوم در برابر فلوروکینولون (نوعی از باکتری‌ها) عفونت در انسان و استفاده از این آنتی بیوتیک در تولید محصولات گوشت مرغ وجود دارد. تصمیم نهایی مبنی بر ممنوعیت استفاده از فلوروکینولون‌‌ها در تولید طیور تا پنج سال بعد به دلیل چالش‌‌های صنایع غذایی حیوانات و داروسازی اتخاذ نشد.