آزمايشگاه سیمرغ

سنگ کلیه چیست؟

کلیه‌ها اندامی حیاتی هستند که در دفع مواد زائد بدن مهم‌ترین نقش را دارند. در مواردی این مواد دفعی باعث ایجاد اجسام سفت و سنگ مانندی در اندازه‌های مختلف به نام سنگ کلیه (renal calculi, nephrolithiasis, urolithiasis) می‌شوند که می‌توانند در هنگام دفع بسیار دردناک باشند. رژیم غذایی، افزایش وزن، برخی از بیماری‌ها از جمله عوامل ایجاد کننده‌ی این سنگ‌ها هستند. به طور کلی این بیماری در افرادی با محدوده سنی ۲۰ تا ۵۰ سال و بخصوص مردان شایع‌تر است.

انواع سنگ کلیه کدامند؟

به طور کلی سنگ های کلیه بر اساس جنس و مواد تشکیل دهنده آن‌ها (مواد و عناصر شیمیایی و یا میکروب‌ها) به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند:

سنگ های کلسیمی (Calcium stones)،ز۸۰ درصد
سنگ های استروویت (Struvite stones)/ سنگ های عفونی (Infection stones)،ز۱۰ درصد
سنگ های اسید اوریکی (Uric acid stones)،ز۵ تا ۱۰ درصد
سنگ های سیستین (Cystine stones)،زکمتر از ۱ درصد

علل بروز سنگ کلیه چه چیزهایی هستند؟

هنگامی که مواد شیمیایی و معدنی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک در مقادیر بالا در ادرار فرد وجود داشته باشند، به حالت کریستال و بلوری در آمده و موجب تولید سنگ های کلیه می‌شوند. در برخی مواد میکروب‌ها نیز می‌توانند سبب تولید این سنگ‌ها شوند.

سنگ های کلسیمی:

اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم باعث ایجاد سنگ های کلسیمی می‌شوند. در نتیجه افرادی که مواد غذایی حاوی اگزالات مانند چیپس، بادام زمینی، شکلات، قهوه فوری، چغندرقند و اسفناج را به میزان بالا مصرف می‌کنند، همچنین افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده (Inflammatory bowel disease, IBD)، پرکاری غده پاراتیروئید/ هيپرپاراتيروئيديسم (Hyperparathyroidism) و اسیدوز توبولار کلیوی/ رنال توبولار اسیدوز (Renal tubular acidosis, RTA)، و کسانی که عمل های لاغری از جمله بای پس معده را انجام داده‌اند، مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

سنگ های استروویت:

این سنگ‌ها بر اثر عفونت‌های میکروبی دستگاه دفع ادرار به وجود می‌آید. کسانی که دچار عفونت های مزمن مجاری ادرار (Urinary tract infection, UTI) و مثانه عصبی هستند با احتمال بیشتری به این بیماری دچار می‌شوند.

سنگ های اسید اوریکی:

این نوع از سنگ های کلیه به علت اسیدی شدن زیاد ادرار ایجاد می‌شود. به طور کلی ایجاد سنگ های اسید اوریکی در مردان بسیار شایع‌تر از زنان است. افراد مبتلا به اضافه وزن، اسهال مزمن، دیابت نوع ۲، نقرس، همچنین افراد دارای رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای پروتئین (مانند ماهی و گوشت قرمز)، کمبود میوه و سبزیجات و بیماران تحت شیمی درمانی در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه اسید اوریکی هستند.

سنگ های سیستین:

بیماری سیستینوریا (Cystinuria) که ناشی از اختلالات متابولیکی ژنتیکی است، دلیل اصلی ایجاد کننده سنگ های سیستین است. این اختلال مانع از باز جذب آمینواسید سیستین از ادرار شده و در نتیجه مقدار آن در ادرار بالا می‌رود و باعث ایجاد این نوع سنگ کلیه می‌شود.

چه کسانی مستعد سنگ کلیه هستند؟

به طور کلی افرادی که مستعد ابتلا به این بیماری هستند دارای شرایط و ویژگی‌های زیر می‌باشند:

مردان به طور کلی بیشتر مستعد این بیماری بوده و سنگ کلیه در مردان شایع تر است
افرادی که این بیماری در خانواده و اقوام آن‌ها وجود داشته است
افرادی که آب کم می‌نوشند
کسانی که در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنند
افرادی که زیاد عرق می‌کنند
کسانی که ورزش سنگین و طولانی مدت انجام می‌دهند
افراد مبتلا به اضافه وزن
افراد دارای رژیم غذایی با مصرف بالای پروتئین، نمک و قند
افرادی که برای مدت طولانی ادرار خود را در مثانه نگه می‌دارند
مصرف‌کنندگان مقادیر بالای مکمل‌هایی مانند ویتامین C و مکمل های غذایی و همچنین داروهای مثل لاگزاتیو (Laxatives)، ضد اسید حاوی کلسیم، ضد فشار خون که ادرار آور هستند و دیگر داروهای موثر در درمان بیماری های میگرن، صرع و افسردگی

سنگ کلیه در کودکان بر اثر عادات غذایی زیر به وجود می آید:

نوشیدن آب به مقدار کم
رژیم غذایی نامناسب و غنی از نمک و قند

علائم سنگ کلیه چه چیزهایی هستند؟

به طور کلی تشکیل سنگ کلیه هیچ گونه علائمی ندارد و نشانه های بیماری تنها زمانی که سنگ به مرحله دفع و گذر از کلیه و میزنای (لوله انتقال دهنده ادرار از کلیه ها به مثانه) می‌رسد بروز پیدا می‌کند. علائم عمومی بیماری شامل:

درد شدید در کمر و زیر دنده‌ها
درد در ناحیه شکمی و کشاله ران
درد و سوزش هنگام ادرار
ادرار صورتی، قرمز و یا قهوه ای (خون در ادرار)
ادرار بد بو یا کدر
تکرر ادرار
حالت تهوع و استفراغ
احساس درد در ناحیه سر آلت تناسلی مردان
تب و لرز (در صورت ایجاد عفونت)

روش های تشخیص سنگ کلیه چیست؟

پروسه تشخیص:

در صورتی که فردی علائم بیان شده را در خود مشاهده کرد در ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کند. سپس با معاینه و بررسی وجود بیماری در خانواده و اقوام نزدیک، در صورت شک به سنگ سازی کلیه بیمار به پزشک متخصص دستگاه دفع ادرار، اورولوژیست (Urologist) ارجاع داده می‌شود.

تست های آزمایشگاهی:

آزمایش اندازه گیری کمی اوره/ نیتروژن اوره خون (Blood urea nitrogen, BUN): این آزمایش برای اندازه گیری میزان نیتروژن اوره موجود در خون به منظور بررسی عملکرد کلیه صورت می گیرد.
آزمایش کراتین (Creatinine): در این تست میزان کراتین موجود در خون و ادرار به منظور بررسی عملکرد کلیه، اندازه گیری می شود.
آزمايش كامل ادرار (Urine analysis, urinalysis): این تست به منظور بررسی وجود خون، سلول ها خونی، بلور های تشکیل شده در ادرار و همچنین انواع میکروب ها و عفونت ها می پردازد
آزمایش خون برای اندازه گیری کمی اسید اوریک (Uric acid)، اندازه گیری کمی کلسیم (Calcium) و اندازه گیری کمی فسفر (Phosphorus)

چگونه از سنگ کلیه پیشگیری کنیم؟

نوشیدن آب به میزان لازم و کافی (روزی ۸ لیوان) مهم‌ترین نقش را در جلوگیری از ابتلا و تشکیل سنگ کلیه دارد. در ادامه با رعایت عدم مصرف مواد غذایی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند نیز می‌توان از تشکیل سنگ پیشگیری کرد. فهرست این مواد غذایی در بخش "درمان سنگ کلیه چیست؟- تراپی و مدیریت- رژیم غذایی افراد مبتلا به سنگ کلیه" بیان شده است.

مشاوره و نکات حمایتی:

بیماری سنگ کلیه یک بیماری دردناک است و از آنجایی که فرایند دفع سنگ طولانی است، فرد بیمار نیازمند حمایت‌های عاطفی و همچنین مراقبت و رسیدگی است.

منابع:

https://www.kidney.org
https://www.urologyhealth.org
https://www.mayoclinic.org