نشانه مهم کمبود ویتامین B12

کمبود ویتامین B12 یا کوبالامین (سیانوکوبالامین) مانند فقر دیگر مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن، می‌تواند باعث بروز برخی علائم بیماری و اختلالات جسمی و روحی شود. ویتامین‌ها، مهم‌ترین ترکیبات لازم برای تنظیم سوخت‌وساز بدن هستند و کمبود آن‌ها، عواقبی را به دنبال خواهد داشت. ویتامین B12 به‌عنوان ویتامین «انرژی» نیز شناخته می‌شود. برخی این ویتامین را به‌عنوان داروی معجزه‌آسای کاهش وزن در نظر می‌گیرند و ازاین‌رو، در کلینیک‌های کاهش وزن و زیبایی از محبوبیت قابل‌توجهی برخوردار شده است. بدن برای عملکردهای مختلف و مهم به ویتامین B12 نیاز دارد. این ویتامین برای ساخت گلبول‌های قرمز خون و عملکرد طبیعی سلول‌های عصبی مهم است. کمبود ویتامین B12 درصورتی‌که به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌توانند عوارض جدی و خطرناک برای فرد به همراه داشته باشند.
این نوع ویتامین در بدن قابل تولید نیست و باید توسط رژیم غذایی تامین شود. بیشتر بزرگسالان برای تامین نیاز روزانه خود به‌اندازه کافی از غذاهای حاوی این ویتامین یا مکمل‌ها استفاده می‌کنند ولی در مواردی افراد ممکن است دچار فقر ویتامین B12 شوند. در این مقاله اهمیت تشخیص به‌موقع کمبود ویتامین B12 و عوارض احتمالی آن را بررسی می‌کنیم.

ویتامین B12 که با اسم کوبالامین نیز شناخته می‌شود یکی از ویتامین‌های مهم محلول در آب است.
این ویتامین نقش مهمی در عملکرد اعصاب و ساخت گلبول‌های قرمز خون و DNA دارد. این ویتامین معمولاً در غذاهایی مثل گوشت، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و لبنیات وجود دارد. بعضی از تولیدکنندگان مواد غذایی نیز ممکن است این ویتامین را به محصولات خود اضافه کنند. متاسفانه کمبود B12 به خصوص در سالمندان بسیار شایع است. کمبود ویتامین B12 زمانی اتفاق می‌افتد که غذای شما مقدار کمی از این ویتامین داشته باشد یا بدن شما نتواند ویتامین موجود در مواد غذایی را جذب کند.

افرادی که ممکن است دچار کمبود ویتامین B12 شوند شامل گروه‌های زیر می‌شوند:

• سالمندان
• افرادی که در طی جراحی قسمتی از روده‌ خود را که مسئول جذب ویتامین B12 است برداشته‌اند
• افرادی که داروی متفورمین مصرف می‌کنند
• افرادی که تنها از مواد غذایی گیاهی تغذیه می‌کنند (گیاهخواران و وگان‌ها)
• افرادی که برای مدت طولانی از داروهای ضد اسید (آنتی اسید) برای جلوگیری از ترش کردن استفاده می‌کنند.

متأسفانه ممکن است سال‌ها طول بکشد تا علائم و عوارض کمبود ویتامین B12 در فرد ظاهر شود و تشخیص آن بسیار سخت است. در بسیاری از موارد کمبود ویتامین B12 با کمبود فولات (ویتامین B9) اشتباه گرفته می‌شود زیرا کمبود ویتامین B12 باعث کاهش مقدار فولات در بدن می‌شود. در این مورد اگر تشخیص کامل نباشد و فقط فولات مصرف شود، ممکن است کمبود ویتامین B12 قابل‌تشخیص نباشد و مشکل بیمار حل‌نشده باقی بماند.

در ادامه می‌خواهیم شما را با ۹ مورد از علائم کمبود ویتامین B12 آشنا کنیم تا در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنید.

۱. پوست رنگ‌پریده یا زرد

یکی از علائم کمبود ویتامین B12 رنگ پوست زرد یا رنگ‌پریده است.
افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 اغلب رنگ‌پریده هستند یا رنگ پوست و سفیدی چشم آن‌ها به زردی تمایل دارد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که به دلیل کمبود ویتامین B12 در ساخت گلبول‌های قرمز خون اختلال ایجاد شود. در این حالت فرد به‌نوعی کم‌خونی دچار می‌شود و گلبول‌های قرمز خون وی بزرگ‌تر و شکننده‌تر از گلبول‌های قرمز طبیعی است. به خاطر بزرگ بودن، این گلبول‌های قرمز نمی‌توانند از مغز استخوان خارج شوند و به سیستم گردش خون وارد شوند و مقدار کمی گلبول قرمز در جریان خون وجود دارد پس پوست رنگ‌پریده به نظر می‌رسد. شکننده بودن این گلبول‌ها باعث بالا رفتن زیاد بیلی‌روبین در خون و زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها می‌شود.

۲. خستگی و ضعف جسمانی

اگر بدن شما دچار کمبود ویتامین B12 باشد نمی‌تواند مقدار کافی گلبول قرمز تولید کند پس نمی‌تواند اکسیژن کافی بدن را منتقل کند و بدن خسته و ضعیف می‌شود.
خستگی و ضعف از علائم کمبود ویتامین B12 است که بر اثر کم بودن مقدار گلبول قرمز در بدن ایجاد می‌شود. زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز در خون کم باشد، اکسیژن در بدن پخش نمی‌شود و سلول‌ها نمی‌توانند اکسیژن لازم برای سوخت‌وساز و فعالیت خود را دریافت کنند و بیمار احساس ضعف و خستگی می‌کند.
در سالمندان ممکن است نوعی کم‌خونی در اثر جذب نشدن مقدار کافی B12 ایجاد شود. در بدن سالمندان تولید نوعی پروتئین که مسئول جذب ویتامین B12 از روده است کاهش می‌یابد و بدن آن‌ها در اثر کم شدن جذب ویتامین B12 دچار کم‌خونی می‌شود.

۳. احساس درد و سوزن سوزن شدن

ویتامین B12 نقش مهمی در ساخت میلین بازی می‌کند. این ماده برای کارکرد درست اعصاب بسیار حیاتی است. احساس درد و گزگز دست‌وپا می‌تواند از علائم کمبود ویتامین B12 باشد.
یکی از عوارض خطرناک کمبود طولانی‌مدت ویتامین B12 تخریب اعصاب است. این اختلال بر اثر گذشت زمان اتفاق می‌افتد. یکی از کارهایی که ویتامین B12 در بدن انجام می‌دهد مشارکت در ساخت ماده‌ای به نام میلین است که اطراف عصب‌ها را پوشش می‌دهد تا اعصاب را محافظت و عایق کند. بدون ویتامین B12 ساخت میلین‌ها دچار اختلال و تغییر می‌شود اعصاب نمی‌توانند به‌درستی کار کنند. یکی از عوارض این اتفاق به خواب‌رفتگی اندام‌ها یا احساس درد و گزگز در دست‌وپا است.
اکثر عوارض عصبی کمبود B12 به همراه کم‌خونی مشاهده می‌شود اما در یک پژوهش مشخص شد ۲۸ درصد از افرادی که دچار عوارض عصبی کمبود ویتامین B12 شده‌اند دچار عوارض کم‌خونی نبوده‌اند.
معمولاً احساس درد و گزگز یا خواب رفتن دست‌وپا می‌تواند دلایل بسیار زیادی داشته باشد و نمی‌توان آن را به‌عنوان علامت قطعی برای کمبود ویتامین B12 به‌حساب آورد.

۴. تغییر در الگوی حرکت

کمبود طولانی‌مدت ویتامین B12 می‌تواند منجر به از دست رفتن تعادل و تغییر الگوی حرکت فرد شود.
اگر کمبود ویتامین B12 درمان نشود و آسیب‌های عصبی ادامه پیدا کند می‌تواند منجر به تغییر در الگوی حرکت و راه رفتن در فرد شود. در این حالت ممکن است فرد نتواند تعادل خود را حفظ کند و راحت‌تر زمین بخورد. این حالت بیشتر در افرادی دیده می‌شود که کمبود ویتامین B12 در آن‌ها تشخیص داده نشده است. درمان کمبود ویتامین B12 ممکن است حرکت آن‌ها را بهبود دهد.

۵. گلوسیت و آفت دهانی

یکی از علائم زودهنگام کمبود ویتامین B12 می‌تواند تورم و قرمز شدن زبان باشد که با عنوان گلوسیت شناخته می‌شود.
گلوسیت حالتی است که در آن زبان دچار حساسیت می‌شود. در این حالت رنگ و ابعاد زبان تغییر می‌کند و دردناک، قرمز و متورم می‌شود. این حساسیت ممکن است باعث صاف شدن سطح زبان شود و پرزهای روی زبان که مسئول تشخیص مزه‌ها هستند کشیده شوند و دیده نشوند. این عارضه همچنین می‌تواند باعث اختلال در حرف زدن و غذا خوردن شود. در برخی منابع، حساسیت زبان به همراه لکه‌هایی روی سطح آن را به‌عنوان اولین نشانه‌های کمبود ویتامین B12 در نظر می‌گیرند.
بعضی افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 ممکن است علائمی مثل وجود آفت در دهان، احساس درد و سوزن در زبان یا سوزش و خارش در دهان را تجربه کنند.

۶. نفس‌تنگی و گیجی

کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 می‌تواند باعث کاهش اکسیژن و تنگی نفس و گیجی شود.
تنگی نفس و گیجی مخصوصاً زمانی که می‌خواهید فعالیت کنید می‌تواند به دلیل کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و کم بودن مقدار اکسیژن لازم برای فعالیت ایجاد شود. این علائم ممکن است به دلیل مشکلات دیگری نیز ایجاد شده باشند به همین خاطر اگر فکر می‌کنید دچار تنگی نفس هستید با پزشک مشورت کنید.

۷. تاری دید

در موارد نادری ممکن است براثر کمبود B12 اعصاب بینایی دچار آسیب‌دیدگی و اختلال شوند و در نتیجه فرد دچار تار بینی یا اختلال بینایی شود.
یکی از عوارض کمبود ویتامین B12 تار دیدن و اختلال در بینایی است. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که اعصاب مرتبط با بینایی براثر کمبود طولانی‌مدت ویتامین B12 دچار آسیب‌دیدگی شده باشند. در این حالت پیام عصبی که باید از چشم به مغز برسد دچار اختلال می‌شود و دیدن را مختل می‌کند. این عارضه پس از مصرف مکمل‌های حاوی B12 ممکن است بهبود یابد.

۸. تغییر خلق‌وخوی

برخی افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 ممکن است علائمی همچون افسردگی، تغییر خلق‌وخوی و علائم ناشی از تخریب بافت مغز مثل توهم را تجربه کنند.
افرادی که دچار کمبود ویتامین B12 هستند اغلب تغییرات خلقی را تجربه می‌کنند. درواقع کم بودن مقدار ویتامین B12 می‌تواند به تغییر حس و حال و اختلالات عصبی مثل افسردگی و توهم منجر شود. به عقیده برخی منابع، کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به افزایش ماده هموسیستئین و آسیب مغزی شود. براثر این آسیب پیام‌های عصبی دچار اختلال می‌شوند و خلق‌وخوی فرد را تغییر می‌دهند. مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین می‌تواند روند آسیب بافت مغز را برعکس کند. لازم به ذکر است که مواردی همچون افسردگی و توهم می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد و نمی‌توان گفت مصرف مکمل‌ها درمان قطعی این موارد است. اگر شما به این موارد مبتلا هستید ممکن است با مصرف مکمل‌ها روند بهبود خود را تسریع کنید ولی به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانید مکمل‌ها را جایگزین داروهای اصلی خود کنید.

۹. افزایش دمای بدن

در موارد بسیار نادر کمبود ویتامین B12 ممکن است منجر به افزایش دمای بدن و تب شود.
در مواردی کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به افزایش دمای بدن شود. به‌درستی مشخص نیست که دلیل این اتفاق چیست ولی در مواردی افزایش مقدار ویتامین B12 باعث قطع شدن تب در بیماران شده است. به‌هرحال این نکته باید در نظر گرفته شود که اغلب افزایش دمای بدن و تب به دلیل بیماری‌های خاصی است و ممکن است ربطی به کمبود ویتامین B12 نداشته باشد.

سخن آخر:

کمبود ویتامین B12 بسیار شایع است و می‌تواند به شکل علائم مختلفی ظاهر شود و تشخیص آن بسیار سخت است. اگر علائم ذکرشده را مشاهده کردید حتماً با پزشک مشورت کنید. در اغلب افراد با مصرف مواد حاوی ویتامین B12 می‌توان از ابتلا به کمبود این ویتامین جلوگیری کرد و با انجام آزمایش ویتامین B12 از سطح کافی این ویتامین در بدن آگاه شد.

منابع :

https://www.healthline.com